Gönen

Geçmişten
Günümüze Gönen

Gönen; Marmara bölgesinde yer alan Balıkesir iline bağlı bir ilçedir. Antik çağlardaki eski adları Asepsus ve Artemea olan ilçe; tarih boyunca çeşitli medeniyetlere de ev sahipliği yapmıştır. Bu nedenle Gönen, oldukça eski ve zengin bir tarihi - kültürel mirasa sahip bulunmaktadır. M.Ö IV yüzyılda, bir köy olarak kurulduğu tahmin edilen Gönen’de, Osmanlı dönemine kadar, Truvalılar, İyonlar, Lidyalılar, Persler, Helenler, Bergama krallıkları ile Roma ve Bizans devletlerine ait halklar ile yönetimler yaşam ve hükümranlıklarını sürdürmüşlerdir.

Gönen, Sultan Orhan Gazi tarafından 1334 yılında Türklerin egemenliğine girmiştir. Evliya Çelebi Gönen Tarihiyle ilgili olarak seyahatname isimli eserinde; Gönen’in Bursa Krallarından Mihaliç’in sayfiye şehri olduğunu, şehrin bakımlı, kırmızı kiremitli evlerden oluştuğunu belirtmektedir. Bursa krallarının da yaz aylarında Gönen’e gelerek burada tatil ve istirahat yaptıkları, şifalı sularından yararlandıkları bilinmektedir.

İlçe, Osmanlıların hâkimiyetine girmesinden sonra, Bolu ili yöresinden gelen Akçaali, Rüstem ve Malkoç beylerine ait aşiretlerin yerleşimi ve nüfus potansiyelini yükseltmeleri neticesinde, eski Artemea olan şehrin harabeleri üzerine, hicri 728 - milâdi 1310 yıllarında yeni bir şehir oluşturulmasının ilk adımlarını atmışlardır.  Hicri 1275 yılında Kırım ve Kafkasya’dan, hicri 1292 yılında da Rumeli ve Balkanlardan gelen göçmenlerle nüfusu artmış, 1382 yılına kadar Erdek Kazasına bağlı iken, 1398 yılında müstakil kaza haline gelmiştir.

        1881 yılında ilçe olan, 1885 de de belediye teşkilatına kavuşan Gönen; 1920’ de Yunan işgaline uğramış, 6 Eylül 1922 yılında düşman işgalinden kurtarılmış olup, her yıl 6 Eylül günü Gönen’in kurtuluşu, belediye öncülüğünde düzenlenen çeşitli sosyal ve kültürel etkinliklerle kutlanmaktadır.

        Bugün itibariyle Gönen; şehir merkezi olarak 11 mahalleye, Sarıköy adıyla belediye teşkilatı ve 4 mahallesi bulunan bir beldeye, Tütüncü ve Buğdaylı ismiyle iki adet nahiyeye,  89 adet köye ve 7 adet te köylere ait mahalleye sahiptir. Aslında köylerin tamamı 96 adet olup, ancak bazı köyler tek muhtarlığa bağlı olduğu için 89 adet köy ve köy muhtarlığı olarak temsil edilmektedir.

        1152 kilometrekare yüz ölçüme sahip olan Gönen’in; 1905 yılında  Osmanlılar döneminde tutulmaya başlanan nüfus kayıtlarına göre bu tarihteki nüfusu 8.978 ‘ dır.

         Bu nüfusun; % 8 ‘i Rum, % 0. 49 ‘u Ermeni, % 91. 51’i de Türk - Müslüman nüfus olarak kayıtlara geçmiştir.

İsim benzerliği: Türkiye’de Gönen adında bir ilçe, bir de belde bulunmaktadır. İlçemiz Gönen Balıkesir iline bağlı olup; diğer Gönen isimli belde ise Akdeniz Bölgesi’nde yer alan Isparta iline aittir.

Gönen’in kelime anlamı. Ekilecek toprağın sulandırılması. Nem, rutubet. Nemli toprak. Yazın suyu kuruyan gölcük. Küçük gölet. Sulak, nemli, rutubetli toprak. Tavlı toprak, rutubetli, sulak toprak anlamlarında kullanılmaktadır. İsmini bu kökenlerden ve tanımlardan aldığı tahmin edilmektedir.

Gönen’in ayrıcalıkları - farklı özellikleri

Gönen,  birçok terimlerde şifa diyarı Gönen olarak ifade edilmekte ve adlandırılmaktadır. Bu ismin kullanılması, kaplıcalar diyarı, kaplıcalar şehri, değişik türlerdeki şifalı suları, şifalı otları ve bitkileri, oksijen deposunu andıran devasa kayın ve meşe ormanları varlığından kaynaklanmaktadır.

 Doğal dokusu ve doğal zenginlikleri, dört iklimin yaşanabildiği havası,  sağlıklı yaşam için ayrı bir özelliğe sahip Denizkent sahili ve havasının yanında, sessiz ve sakin bir kent olma özelliği, sağlıklı, huzurlu ve doğa ile baş başa bir yaşam tarzını benimseyen insanlar için özledikleri ve vazgeçilmez bir yerleşim yeri olarak kabul ettikleri bir şehir modeli özelliğini taşımaktadır. Bilim ve sağlık uzmanları ve otoriteleri de ilçenin bu yapısını onaylamakta ve tavsiye etmektedirler.

Gönen; Marmara denizine sahil olan Bandırma’ya yakınlığı ile, hava yolu, kara yolu, deniz ve demir yolu ulaşımından faydalanabilen stratejik bir bölgede bulunmaktadır.

İklimi itibariyle her türlü ürün, bitki ve meyve türü kolayca yetişebilmektedir. İstanbul’a çok yakındır - deniz yoluyla 2,5  - 3 saatte ulaşılabilmektedir.

Büyük sanayi kuruluşları ve işletilmelerine uygun bir bölgedir, yeterli altyapıya sahiptir.

Çeltiğin en iyi çeltik yetiştirildiği bir bölgedir, Gönen Baldosu ile ünlenmiştir.

Kuzeyde Marmara denizi – Güneyde Ege denizi ile sınırdır. Her iki deniz sahiline de kolayca ulaşılabilmektedir.

Zengin bir tarihi kültürel mirasıyla birlikte çok farklı bir halk mozaiği kitlesine sahiptir.

96 adet köyü ile önemli bir kırsal yapıya ve doğal güzelliklere sahiptir.

Doğal dokusu film yapımcılarının ilgisini çekmekte ve bu bölgede sık sık film çekimleri gerçekleştirilmektedir.

Çok kültürlü ve değişik yerleşim bölgeleri ve köklerden gelen farklı bir halk mozaiğini içinde bulundurmaktadır.

Tarihçe

Kaplıcaların çevresinde yapılan hafriyatlar sırasında ortaya çıkan mozaikler, yazılı taşlar sütun başlıkları, madeni paralar gibi tarihi eserler Gönen'in, yerleşim yeri olarak kullanılmasının Milattan Önce'sine dayandığını göstermektedir. M.S. 2. yüzyıl ait bulunan kitabelerde şehrin adı ‘Sıcak Su Şehri, Thermi’, hamamlarda ‘Granikaion Hamamları’ olarak geçmektedir. Bu kitabelerde, sıcak suyun şehir için önemli olduğu ve şifa dağıtan suyun insanlara sunulması için yardım yapan yönetici ve kişilerin isimleri belirtilmektedir. Antik çağlardaki isimleri Asepsus ve Artemea olan ilçe; tarih boyunca çeşitli medeniyetlere de ev sahipliği yapmıştır. Bu nedenle Gönen, oldukça zengin bir kültürel ve tarihi mirasa sahiptir.

MÖ 14. yüzyılda bir köy olarak kurulduğu tahmin edilen ilçede; Osmanlı dönemine kadar, Truvalılar, İyonlar, Lidyalılar, Persler, Helenler, Bergama krallıkları ile Roma ve Bizans devletlerine ait halkların yaşamlarını sürdürdükleri tahmin edilmektedir. Uzun süre Bizans yönetiminde kalan bölge, 13. yüzyılda Anadolu Selçuklularının eline geçmiş, bu Devletin dağılmasından sonra Karesi Beyliği yönetiminde kalmış ve nihayet 1334 yılında Osmanlı idaresine katılmıştır.

İlçe; Osmanlı hâkimiyetine girmesinden sonra, Bolu yöresinden gelen Akçaali, Rüstem ve Malkoç beylerine ait aşiretlerin yerleşimiyle, eski Artemea şehrinin kalıntıları üzerinde, 14 yüzyıl başlarında oluşmaya başlamıştır.

1859(H. 1275) yılında Kırım ve Kafkasya’dan, 1877-1878 (H. 1293) yılında Rumeli ve Balkanlar ile Kafkaslardan gelen göçmenlerle nüfus artmış ve yeni mahalleler kurulmuştur (Plevne, Tırnova, Reşadiye). Göçle gelenlerin bir kısmı ilçe merkezine yerleşirken büyük bir bölümü köylere yerleşmiştir. 1382 yılına kadar Erdek Kazasına bağlı iken, 1398 yılında da müstakil kaza haline gelmiştir.

1881 de ilçe olan, 1885 yılında belediye teşkilatı kurulmuştur. Gönen; 1920'de Yunan işgaline uğramış, 6 Eylül 1922'de düşman işgalinden kurtarılmıştır.

Coğrafi Özellikler

Gönen; Marmara bölgesinin Güneyinde, Balıkesir ilinin kuzey batısında yer alan, Balıkesir iline bağlı bir ilçemizdir.

İlçe merkezinin deniz seviyesinden yüksekliği 33 metre ve toplam alanı 1152 km² olup 40°06’ kuzey enlemleri ile 27° 38’ doğu boylamlarında yer almaktadır. Kaz dağlarından doğan Gönen çayı şehrin içinden geçerek Marmara Denizi'ne dökülür.

İlçe topraklarının merkezi ve kuzey doğu bölümü ovalarla,batı ve güney doğu bölümü de tepelik ve dalgalı alanlarla kaplıdır. Orta bölümünde Gönen ovası yer alır. Güneye doğru indikçe yükseklik artar ve 500 m üzerine çıkar.Batıdaki dede tepesi 963 m ile ilçenin en en yüksek yeridir.Gönen ovası kuzeyindeki sızıdede tepesi 332 m dir.

Gönen çayı ve onun kollarını oluşturan derelerin meydana getirdiği vadi içinde yer alan Gönen'in tarihi romalılara kadar dayanmaktadır. Gönen ilçesinin köylerinde, 1997 yılı nüfus sayımına göre 36.152 kişi yaşamaktadır. İlçede 89 köy ve 1 belde (Sarıköy) vardır. Genellikle ovalarda kurulan köyler, dağlara gidildikçe seyrekleşir.

Balıkesir’e 145 km uzaklıkta olan Gönen Çanakkale’ye 150 km, Bursa’ya ise 155 km mesafededir.

Gönen’in, Kurtuluş, Malkoç, Rüstem, Plevne, Altay, Gündoğdu, Yüzüncüyıl, Akçaali, Tırnova, Karşıyaka ve Reşadiye adıyla toplam 11 mahallesi bulunmaktadır.

İklim ve bitki örtüsü

Gönen ve çevresi Akdeniz ile Karadeniz iklimlerinin etkisi altındadır. Kuzeyde doğal engel olmadığı için Marmara denizinin etkisi görülür. Geçiş iklim özelliklerinin hakim olduğu sahada yazlar sıcak, kışları yağışlıdır. Çevredeki yüksek sahalarda iklim biraz daha karasal etkiler taşır. Gönen'de yıllık sıcaklık ortalaması 13.9 °C dir. Kaydededilen en yüksek sıcaklık 42.7 °C olup 22 Ağustos 1977 tarihinde görülmüştür. En düşük sıcaklık ise -10.1 °C ile 21 Şubat 1985 tarihinde kaydedilmiştir. Yağış ortalaması 657 milimetredir. Bitki örtüsü iklim şartlarına göre gelişmiş olup, Batı ve güneyde ormanlık alanlar geniş yer kaplar. Orman altıda ve tahrip edilen sahalarda ise çalı ve maki toplulukları görülür. Ormanı oluşturan ağaç türleri arasında meşe, gürgen, kayın yer alır. Diğer ağaç türleri ise Akçaağaç, kızılağaç, ıhlamur, kestane ve kızılçamdır. En çok görülen çalı ve maki elemanları ise; akçakesme, melengiç, kermez meşesi, katran ardıcı, tespih çalısıdır.

Nüfus

1905 yılında Osmanlılar döneminde tutulmaya başlanan nüfus kayıtlarına göre bu tarihteki nüfusu 8.978 dir. Bu nüfusun; % 8'i Rum, % 0.49'u Ermeni, % 91.51'i de Türk - Müslüman nüfus olarak kayıtlara geçmiştir. En son Genel Nüfus Sayımına göre Belde ve Köyler dahil 71.804'dür. Nüfus yoğunluğu km başına 85 kişidir. Merkez nüfus 1990'da 26.000, 2000'de 36.000. İlçenin nüfusu 2000 genel nüfus sayımına göre 71804'dir. Bunun 36263'si ilçe merkezinde, 35541'i ise kasaba ve köylerde yaşamaktadır. Adrese dayalı son nüfus sayımında ise ilçe merkezinin nüfusu 42000 olmuştur.

Ekonomi

Gönen'de pirinç üretimi yaygındır

Geçmişte ekonomisi yalnızca tarım ve kaplıca turizmine dayanan Gönen giderek bir sanayi kentine dönüşmektedir. Sanayileşmenin lokomotifi deri ve gıda sektörleridir.

Verimli topraklara sahip Gönen Ovasında tarım çağdaş tekniklerle yapılmakta, hemen her türlüsebze, hububat, bakliyat, endüstri ve yem bitkileri ile meyve yetiştirilmektedir.

Gönen sahip olduğu şifalı sularıyla çok eskiden beri bilinen bir beldedir. Yurt içinden yılda çom başıra insan başta romatizma ve kireçlenme rahatsızlıkları olmak üzere hastalıklarına şifa bulmak için Gönen'e gelmektedir. İlçe turizmi kaplıcalara dayalıdır. Son yıllarda ‘’OYA PAZARI’’ na alışveriş için gelenler de turizme hareketlilik getirmektedir. Ekşidere köyündeki "DAĞ ILICASI" da, özellikle yaz aylarında büyük ilgi görmektedir. Alacaoluk Kalesi, Babayaka Kalesive Güvercinli Köprü Gönen'in çevresindeki başlıca tarihi kalıntılardır.

Dünyaca pirinç ile de ayrıca adından sıkça söz ettiren ilçemiz bölgesinde önemli bir ekonomik güce sahiptir.

Gönen ayrıca yeraltı kaynakları açısından da zengin bir ilçedir, ilçede Sarıköy Beldesi'ne bağlı Şaroluk köyünde ve Sebepli köyünde geniş rezervli linyit kömürü bulunmaktadır.

Turizm

Gönen ayrıca dünyaca ünlü kaplıcalarıyla da yerli ve yabancı turistlere hizmet veren önemli termal merkezidir. Pekçok hastalığa iyi gelen kaplıcalar etrafında oteller ve pansiyonlar yer almaktadır. Ayrıca ilçe merkezine 10 km uzaklıkta olan Dağ Ilıcası olarak bilinen bir başka kaplıca kaynağı daha bulunmaktadır. ilçe merkezine 27 km mesafede bulunan, Gönen'e bağlı Denizkent deniz turizmi için cazip bir merkezdir.

Gönen ünlü yazar Ömer Seyfettin'in doğum yeridir. Hikayelerinde geçen çocukluk mekanları hâlen Gönende ziyaret edilebilecek özelliktedir.

Gönen'in kültür yaşamında en önemli yer tutan kişi kuşkusuz Ömer Seyfettin'dir. Her yıl Mart ayının ilk haftası ‘’ Ömer Seyfettin Kültür Sanat Haftası’’ kutlanmakta ve çeşitli etkinlikler düzenlenmektedir. Ömer Seyfettin'in 1884 yılında Gönen’de doğmuş ve çocukluğunun ilk dönemi Gönen^de geçmiştir. ‘’ANT’’ ve ‘’KAŞAĞI’’ isimli hikâyelerinde Gönen’den hatırında kalan hikâyelerini dile getirmiştir. Tahir Musa Ceylan'ın Kestane Kıranında Kadınlar isimli romanının bir kısmı da Gönen'de geçmektedir. Ayrıca yöremize özgü İĞNE OYASI çok ilgi gördüğünden Gönen Oya Çeyiz Fuarı düzenlenmektedir. Bu etkinlik aynı zamanda Gönen’in düşman işgalinden kurtuluşunun yıldönümü olan 6 Eylül tarihini de içine alması nedeniyle dolu dolu bir kültür haftası yaşanmaktadır.

Gönen sahip olduğu şifalı sularıyla çok eskiden beri bilinen bir beldedir. Yurt içinden yılda 200.000’i aşkın insan başta romatizma ve kireçlenme rahatsızlıkları olmak üzere hastalıklarına şifa bulmak için İlçemize gelmektedir. İlçemizin turizmi kaplıcalara dayalıdır. Son yıllarda ‘’OYA PAZARI’’ na alışveriş için gelenler İlçe turizmine hareketlilik getirmektedir. Özellikle yaz aylarında büyük ilgi gören Ekşidere köyündeki ‘’DAĞ ILICASI’’’da görülmeğe değerdir.Dağ ılıcasının üstü açık ve etrafı ormanlarla kaplıdır.Kışın dondurucu soğuklarda bile açık havada ılıcaya girilebilmektedir. Alacaoluk Kalesi, babayaka Kalesi ve Güvercinli Köprü Gönen’in çevresindeki başlıca tarihi kalıntılardır.

Ulaşım

İlçe Merkezi Bandırma-Balya yolu güzergahında olup, Balıkesir'e 135, Çanakkale'ye 140, Bursa'ya 150 km uzaklıkltadır. Ayrıca Bandırma, Erdek, Biga, Manyas ve Balya ilçelerine asfalt yol ile bağlıdır. Karadan İstanbul, İzmir ve Ankara ile karşılıklı doğrudan otobüs seferler vardır. Tren seferleri ile İzmir-Bandırma bağlantılıdır. İstanbul ve İzmir'den uluslararası Havaalanı, Balıkesir, Bandırma Askeri Havaalanı, Bursa'dan Bursa Havaalanı bağlantısı vardır. İstanbul'dan Bandırma'ya düzenli olarak Deniz Otobüsü ve Hızlı Feribot seferleri yapılmaktadır. İstanbul-Bandırma arası deniz yolculuğu yaklaşık 2 saat sürer. Bandırma'dan Gönen'e karayolu uzunluğu 44 km olup 35 dakikada ulaşılır. İlçenin bazı önemli şehirlere uzaklığı şöyledir:

• Gönen...Bandırma...41 km
• Gönen...Susurluk...62 km
• Gönen...Balıkesir..150 km
• Gönen...Çanakkale..147 km
• Gönen...Bursa......144 km
• Gönen...Soma.......200 km

Kültür

Gönen ve çevresinde daha çok Balkan göçmenleri (Muhacır)ve Kafkas göçmenleri (Çerkez) vardır. Yerli Türk ahalisine ise Manav olarak tabir edilen Türkmenlerdir. Bazı yerleşim birimleri ise Yörük köyü olarak tanımlanır. Az sayıda da olsa pomak köyleri de vardır .Etno-kültürel olarak şöyle bir liste çıkar:

Balkan göçmeni Türkler (Muhacır) : 36 köy (9 köy karışık) , (Pomak) : 8 köy Kafkas göçmenleri (Çerkes) : 13 köy , (Gürcü) : 7 köy , (Kırım Tatarı) : 1 köy Yörükler : 26 köy ( 7 tanesi karışık ) Manavlar(Yerli Türk boyları) : 8 köy (3 tanesi karışık)

Kentte spor ile ilgilenen iki kulüp vardır. Bunlar amatör liglerde mücadele eden Gönen Belediye Spor ve Tayfunspor'dur.